نخستین پرسش در خصوص توافق هسته‌ای مطابقت یا عدم مطابقت آن با خطوط قرمز ترسیم شده از سوی رهبرانقلاب و نیز قانون مصوب مجلس شورای اسلامی است که به تازگی از سوی رئیسجمهور نیز ابلاغ شده است. بدیهی است در صورتی که توافق بدون در نظر گرفتن خطوط قرمز صورت پذیرفته باشد، فاقد مشروعیت است و اگر با قانون مجلس در تعارض و تضاد باشد، تصویب آن در شورای عالی امنیت ملی نیز غیرقانونی به شمار میآید.
پیش از این رهبر انقلاب تصریح کرده بودند: «بروند حرف بزنند، مذاکره کنند، به توافق برسند، اشکالی ندارد - البتّه در حالی که آن خطوط اصلی را رعایت کرده باشند - لکن به‌هیچ‌وجه تحمیل را قبول نکنند، زور را قبول نکنند، تحقیر را قبول نکنند، تهدید را قبول نکنند.»
در این گزارش به بررسی یکی از موضوعات هسته?ای که مربوط به مساله تحقیق و توسعه می شود، می پردازیم:
تحقیق و توسعه و کُند نشدن حرکت علمی هسته ای
رهبر انقلاب میفرمایند:«در همین مدّتِ محدودیّت هم که ما قبول میکنیم، کار تحقیق و توسعه و ساخت و ساز باید ادامه پیدا کند، که این هم از جمله‌ی خطوط قرمزی است که مسئولین محترم روی آن تکیه کردند؛ گفتند ما حاضر نیستیم از تحقیق و توسعه دست برداریم؛ حق با اینها است.
در طول این سالهای محدودیّت هم، بایست تحقیق و توسعه ادامه داشته باشد. آنها حرف دیگری میزنند؛ آنها میگویند شما ده سال دوازده سال یا بیشتر هیچ کاری نکنید، بعد از آن شروع کنید به تولید، شروع کنید به ساخت! که این حرف زور مضاعفی است، حرف غلط مضاعفی است.»
ایشان همچنین میفرمایند:«اگر حرکت علمی در فناوری هسته‌ای با قدرت و جدیت ادامه یابد، طیف متنوعی از فناوریها، با شتاب، به وجود خواهد آمد، بنابراین مطلقاً در زمینه حرکت علمی هسته‌ای، امکان توقف و یا کُند شدن وجود ندارد.»
بر مبنای خط قرمز مطرح شده از سوی رهبرانقلاب فرآیند تحقیق و توسعه باید ادامه پیدا کند و حرکت علمی هسته‌ای نیز کُند نشود. مجلس بر همین مبنا در قانون مصوبِ خود، آورده است:«هیچ محدودیتی برای کسب دانش و فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و تحقیق و توسعه پذیرفته نیست و باید مصوبات شورایعالی امنیت ملی رعایت شود.»
متأسفانه اما توافقنامه محدودیتهایی جدی بر سر راه تحقیق و توسعه و حرکت علمی هسته‌ای کشور قرار داده است.
در بند سوم توافقنامه آمده است:«تحقیق و توسعه غنیسازی ایران با اورانیوم برای مدت 10 سال شامل صرفاً ماشین‌های IR4، IR5، IR6 و IR8 به نحو تشریح شده در پیوست 1 خواهد بود، و ایران به نحو مشخص شده در پیوست 1 در سایر فناوریهای جداسازی ایزوتوپ برای غنیسازی اورانیوم وارد نخواهد شد. ایران به تست دستگاه های IR6 و IR8 ادامه خواهد داد، و در میانه سال هشتم، تست تا سی دستگاه ماشین IR6 و IR8 را به نحو مشخص شده در پیوست 1 آغاز خواهد کرد.»
اینکه ایران در طول مدت زمان دهساله صرفاً بر روی نسلهای مشخصی امکان تحقیق دارد، نخستین محدودیت است. بندهای 32 تا 43 ضمیمهی اول انواع و اقسام محدودیتهای مطرح در زمینهی تحقیق و توسعه را فهرست کرده است.
آزمایش بر روی آبشارهای 164تایی برخی سانتریفیوژها مثل IR2m و IR4 تنها تا تاریخ اجرای توافق یعنی 30 نوامبر 2015 ممکن است. پس از این تاریخ ایران باید این آبشارها را به کلی جمع کند و از آن پس امکان انجام آزمایش بر روی آبشارهای 164تایی این سانتریفیوژها و نسلهای بالاتر از آن را نخواهد داشت.
در فرآیند تحقیق و توسعه آنچه اهمیت دارد این است که بتوان پس از آزمایش انفرادی سانتریفیوژها، عملکرد مجموعهی آنها و آبشارهای 164تایی آنها را مورد بررسی و آزمایش قرار داد و سوخت با غنای پایدار از مجموع سانتریفیوژها تهیه کرد. به این ترتیب تحقیق و توسعه بدون امکان آزمایشات این چنینی معنای اصلی خود را از دست میدهد.
با این توضیح، باید گفت توافقنامه در خصوص برخی نسلهای سانتریفیوژ مثل IR5 تنها آزمایش بر روی یک سانتریفیوژ را در طول 10 سال مجاز دانسته! و در خصوص برخی دیگر چون IR4 تنها آبشار دهتایی را در طول 10 سال ممکن میداند!
در مورد IR6 ایران تازه نیمسال مانده به پایان محدودیت دهساله امکان آزمایش 30 سانتریفیوژ را خواهد داشت! این محدودیت زمانی برای سانتریفیوژهای IR8 یک سال و نیم قبل از پایان محدودیت دهساله خواهد بود! علاوه بر اینها محدودیتهای مختلفی در خصوص تستهای مکانیکی سانتریفیوژها در نظر گرفته شده است. این تستها برای بررسی استحکام، مقاومت به سایش و مانند آن انجام میشود. تستهای مکانیکی نیز بر روی نسلهای مشخصی از سانتریفیوژها و تحت ضوابطی مجاز است.
ایران همچنین هیچگاه حق تحقیق در خصوص بازفرآوری سوخت هسته‌ای را نیز نخواهد داشت.
در متن توافقنامه آمده است:«به جز فعالیت‌های جداسازی با هدف تولید رادیوایزوتوپ‌های پزشکی و صنعتی از نمونههای تابشدیدهی اورانیوم غنی شده، ایران به مدت 15 سال وارد بازفرآوری یا ساخت تأسیسات قادر به بازفرآوری سوخت مصرفی، یا فعالیت‌های تحقیق و توسعه بازفرآوری که منتج به ایجاد قابلیت بازفرآوری سوخت مصرفی شود، نگردیده و پس از این مدت نیز قصد چنین کاری را ندارد.»
در طول محدودیت 10ساله اگر ایران با شبیهسازی کامپیوتری تحقیقاتی روی سانتریفیوژها انجام دهد و بخواهدتستهای مکانیکی را بر روی یک نمونهی جدید از آنها انجام دهد، باید قبلاً تحقیقات خود را برای طرفهای مذاکره تشریح کند و موافقت آنها را کسب نماید. طرف مقابل میتواند موافقت کند؛ میتواند موافقت نکند.
ایران برای 15 سال فلز اورانیوم یا پلوتونیوم و آلیاژهای آن را نخواهد ساخت و حق ریختهگری، شکلدهی و ماشینکاری این آلیاژها یا تحقیق دربارهی آنها را نخواهد داشت. طبعاً دامنهی این محدودیت به دانشکدههای مواد کشور نیز میرسد! فرآیند تحقیق و توسعه نیز تنها در نطنز میبایست متمرکز شود.
در شرایطی که تحقیقات علمی در دنیا به روز است و گذشت چند سال، تحولاتی جدّی در حوزههای علمی و تکنولوژی فراهم میآورد، باید از تیم مذاکرهکننده پرسید محدودیتهای پذیرفته شده جز عقبماندگی ایران و کُند کردن حرکت علمی کشور چه چیز را به همراه دارد و این آیا در تعارض با خطوط قرمز اعلام شده از سوی رهبر انقلاب نیست؟ آیا پذیرفته است که ایران اسلامی مثلاً در طول "10 سال" فقط امکان آزمایش بر روی "یک" سانتریفیوژIR5 را داشته باشد؟!
